Voetballers verdienen veel geld en moeten daarom niet klagen als ze met kwaaltjes zitten. Het is een uitspraak die een speler minstens een paar honderd keer te verwerken krijgt in zijn carrière. Supporters en de mensen die van de sport houden moeten beseffen hoe groot de druk is aan de top. Het mentale aspect mag in het voetbal niet onderschat worden. Spelers verdienen natuurlijk heel veel geld, maar uiteindelijk zijn het ook maar mensen. Mensen die mentaal enorm sterk moeten staan als ze het willen maken in de voetballerij.
Dat besef is er ook bij Manchester United-middenvelder Nemanja Matic. De Serviër speelde op alle niveaus in zijn carrière. Een prestatie die niet mogelijk was geweest zonder de mentale sterkte die Matic met zich meedraagt.
Als jongeling in het buitenland
Charly Musonda, Adnan Januzaj, Orel Mangala, Zinho Vanheusden… Steeds meer Belgische voetballers vertrekken op erg jonge leeftijd naar het buitenland om hun droom na te streven en het te maken als prof. Een betere club, een professionelere omgeving. Op papier lijkt het allemaal makkelijk. Toch is het dat niet. Ook Matic had aanvankelijk wat problemen toen hij op 18-jarige leeftijd zijn thuisland achterliet voor een avontuur in Slovakije. ‘Ik kreeg de kans om naar Košice te gaan. Om heel eerlijk te zijn wist ik niets over die club. Enkel dat ze vierde of vijfde stonden in de stand.’
‘In Servië speelde ik in derde klasse. Naar de Slovaakse eerste klasse gaan was dus een grote stap voorwaarts voor mij. Ik wou het proberen. Een nieuwe uitdaging. Ik wou zien of ik daar zou spelen, of ik me zou kunnen aanpassen. In het begin had ik het echt moeilijk, zo zonder vrienden of familie. Ik sprak de taal niet. Ik had geen vrienden daar. Alles is nieuw. Een nieuwe cultuur ook. Dat heeft tijd gekost om me aan te passen. Maar als je jong bent is dat makkelijker, ook om een nieuwe taal te leren. Daarna ging alles veel makkelijker. Het was een ervaring die me later nog veel heeft geholpen.’
De Nederlandse sportpsycholoog Tim Koning benadrukt het probleem: ‘Het sociaal vangnet is heel belangrijk. Als je als jonge jongen in een onbekende omgeving wordt gezet en vaak ook aan je lot wordt overgelaten, is dat heel erg moeilijk. Als je dan ook nog eens niet speelt en geen andere uitlaatklep hebt dan sport, kan je echt wel eenzaam worden. Helaas gebeurt dat nog heel vaak. Daardoor gaan je prestaties verslechteren waardoor je eigenlijk in een negatieve spiraal terechtkomt. Het is heel erg moeilijk om daaruit te komen. Zeker zonder professionele hulp of een fijn sociaal vangnet om je heen. Hoe jonger je gaat, hoe lastiger het is.’
Stap voor stap
In het voetbal wordt er vaak gezegd dat je je carrière stapsgewijs moet uitbouwen. Toch zijn er jongens bij die deze raad niet ter harte nemen. Ook Matic besloot een zeer gewaagde stap te zetten. Van de Slovaakse derde klasse trok hij naar Chelsea, een van de grootste ploegen ter wereld. ‘Ik wist uiteraard dat de kans dat ik ging spelen niet heel groot was. Ballack, de kapitein van de Duitse nationale ploeg, speelde op mijn positie. Frank Lampard, die toen op zijn hoogste kunnen acteerde, ook. Het ging moeilijk worden, maar ik wou echt naar Chelsea gaan. Voor de ervaring, maar ook om te kijken waar ik ergens stond. Op welk vlak moest ik beter worden om hun niveau te halen? Ik zat er een jaar en speelde zelfs een paar wedstrijden in de beker. Een geweldige ervaring.’
‘Na dat jaar sprak ik met mijn makelaar. Ik moest vertrekken. Ik moest spelen bij een club die beter bij mijn kwaliteiten paste zodat ik beter kon worden. Een uitleenbeurt aan de Nederlandse club Vitesse drong zich op. Na dat seizoen kwam de kans om naar Benfica te gaan. Een grote club. Die kans heb ik dan ook gegrepen. Voor mij was dat ideaal. Ik ging terug stap voor stap hogerop. En toen Chelsea kwam aankloppen bij Benfica en me terug wou, wist ik dat ik er klaar voor was. Ik had het niveau om er te spelen. Ik wist ook hoe de club werkte. Ik had er al gezeten. Dat maakte de keuze wat makkelijker. Als je de mensen in de club al kent, dan is het makkelijker om je aan te passen. Ik kende iedereen, iedereen kende mij.’
De druk van het prijskaartje
In de zomer van 2017 trok de Serviër de deur in Londen achter zich dicht. Na drie succesvolle seizoenen bij Chelsea trok Matic naar het noordwesten en tekende bij de rechtstreekse titelconcurrent Manchester United, dat maar liefst 45 miljoen euro betaalde om de Servische middenvelder over te nemen van The Blues. Een gigantisch prijskaartje, waar heel wat druk bij kwam kijken. ‘Je probeert je niets aan te trekken van je prijskaartje’, aldus Matic. ‘In deze wereld, en in het bijzonder in de voetbalwereld, zijn de prijzen nu eenmaal enorm hoog. Spelers zijn duur. Voor mij was dat normaal. Ik werd twee keer kampioen met Chelsea. En dan kwam Manchester United, een van hun grootste rivalen. De prijs moest wel hoog liggen. Uiteraard komt daar dan ook wat druk bij kijken.’
Volgens Koning zorgt een flink prijskaartje niet automatisch voor meer druk: ‘Bij een topsporter draait het er vooral om hoe vaardig hij of zij is om met druk om te gaan, ongeacht het bedrag dat aan hem of haar kleeft. In de voetballerij gaat het sowieso om astronomische bedragen. Topvoetballers zullen altijd druk ervaren, of het nu gaat om twee of vijf miljoen. Het is trouwens ontzettend moeilijk om de mate van druk voor iemand anders te bepalen. De enigen die dat kunnen uitdrukken, zijn de spelers zelf. Voelen ze zich klote of niet? Dat kunnen ze zelf het best aangeven. Spelers zijn op die manier letterlijk een lijdend voorwerp.’
Druk van buitenaf
Naast het prijskaartje zijn er nog factoren die voor druk zorgen in het voetbal. Overal ter wereld kijken fans naar voetbalwedstrijden. Een topduel als Manchester United – Liverpool lokt al gauw een paar miljoen kijkers. Matic: ‘Dat is waanzinnig, echt gestoord. Je bent je daar heel bewust van. Het brengt een enorme verantwoordelijkheid met zich mee. Je wil de kijkers en supporters immers tevreden stellen. Maar wanneer de scheidsrechter de wedstrijd op gang fluit, denk ik niet meer aan al die mensen voor de buis. Ik focus me op de match en wil gewoon winnen. Uiteindelijk zijn we ook maar voetballers: we houden van het spelletje, we houden van sport en willen van elke seconde genieten.’
‘De ouderen, waaronder ikzelf, focussen ons hard op de jongeren. Als het eens wat minder gaat met hen, proberen we hen zo goed mogelijk bij te staan.’
– Nemanja Matic, voetballer bij Manchester United
Matic geeft Koning gelijk wanneer die laatste zegt dat voetballers altijd druk zullen ervaren, ongeacht het transferbedrag dat aan hen hangt of het niveau waarop ze acteren. ‘Zelfs in de Servische derde klasse voelde ik druk. Bij Manchester United is dat gevoel niet per se anders. Voor mij maakt het niet uit of er nu tien of zeventigduizend mensen op de tribune zitten. Ik zal altijd mijn uiterste best doen om de mensen met een gelukkig gevoel naar huis te laten terugkeren. Die druk motiveert me natuurlijk wel. Ik denk dat je als topvoetballer altijd wat druk nodig hebt om top te zijn. Ik zou het raar vinden dat ik niets zou voelen voor de wedstrijd.’
Vergrootglas van de pers
Onder de miljoenen kijkers bevinden zich ook heel wat journalisten. In Engeland speelt de pers een enorme rol in de manier waarop mensen naar voetbal en de spelers kijken.
De Engelse sportmedia smullen van roddels en geruchten en blinken uit in het uitvergroten van vaak pietluttige gebeurtenissen. Ze weten vaak meer over het (privé)leven van een speler dan de speler in kwestie zelf. Wanneer een speler in Engeland aankomt, gebeurt dat vaak met het nodige tromgeroffel. Wanneer de prestaties even later tegenslaan, zijn de kranten er als de kippen bij om de speler in kwestie “kritisch” te analyseren. Matic is zich daar bewust van en heeft dan ook een schijnbaar eenvoudige oplossing voor: ‘In die zeven jaar dat ik in Engeland speel, heb ik nog nooit een krant gekocht. In deze hoogtechnologsche tijd is het natuurlijk bijna onmogelijk om niets op te vangen. Vroeger las ik elke week opnieuw wat de pers over me schreef. Maar nu ben ik oud en wijs genoeg om zelf te beseffen wanneer ik goed of slecht gespeeld heb. Daar heb ik geen journalisten voor nodig.’
Volgens Matic is het een leerproces.: ‘Hoe meer wedstrijden je op hoog niveau speelt, hoe eenvoudiger het is om de pers te negeren. Wanneer je jonger bent, ben je natuurlijk benieuwd naar de opinies van de journalisten en hecht je meer belang aan hun woorden.’ Een logische aanname zou zijn dat voetballers kwetsbaarder zijn voor mentale problemen dan mensen uit andere sporten, net door het verschil in media-aandacht dat de sport krijgt. Tim Koning heeft zo zijn bedenkingen bij die telling: ‘Eigenlijk kan je vanuit deze stelling twee kanten op redeneren. Zoals Matic aangeeft, kom je in de voetbalwereld al vroegtijdig in contact met media en de negatieve kanten die eraan verbonden zijn. Matic zegt dat het een leerproces is en heeft daar mogelijk gelijk in. Jonge voetballers leren ermee omgaan en worden er vaardiger in naarmate de jaren verstrijken. Langs de andere kant is het ook zo dat de mediagekte ervoor kan zorgen dat het voor de speler allemaal even te veel wordt. Het is van belang dat er balans bestaat tussen belasting van de media en belastbaarheid van de speler.’
Steun krijgen en geven
Zelfs voor een wereldtopper als Matic is een mindere partij geen onbekend gegeven. Wanneer dat gebeurt, is hij zich daar ten volle bewust van. Hij laat de kranten dan wel links liggen. Maar dat wil niet zeggen dat hij zich daardoor beter voelt. Matic erkent het belang om erover te spreken en doet dat ook: ‘Als alles even tegenzit, kan ik altijd terugvallen op de onvoorwaardelijke steun van mijn ouders, vrouw en kinderen. Zij begrijpen me en zijn er wanneer ik hen nodig heb.’ Volgens Koning is zo’n vangnet van groot belang. ‘Als je een warm nest hebt met eerlijke mensen, zal dat alleen maar positief uitdraaien. Als je geen sociaal vangnet hebt, zal je als topsporter vereenzamen. Dankzij een goede omringing zal je mentaal veel minder snel in de put belanden.’
‘Plezier en motivatie zijn misschien wel de twee belangrijkste basiselementen. Die moeten in balans zijn.’
– Tim Koning, sportpsycholoog
Matic is bij Manchester United ondertussen een ancien. Een leidersfiguur, zowel op als naast het veld. Hij probeert zijn teammaats dan ook mee op sleeptouw te nemen. Niet alleen technisch en tactisch, maar ook mentaal. ‘Als je 340 dagen per jaar samen bent, is het logisch dat we over onze gevoelens praten. Ook al maken we soms ruzie op het veld of in de kleedkamer, op het einde van de rit zijn we allemaal vrienden. We proberen elkaar te helpen waar het kan. Waneer iemand het moeilijk heeft, doet iedereen zijn uiterste best om die persoon bij te staan. De ouderen, waaronder ikzelf, focussen ons veel op de jongeren. Als het eens wat minder gaat met hen, proberen we hen zo goed mogelijk bij te staan.’
Die uitlatingen van Matic stellen Koning gelukkig. ‘Het is een goed begin om de onderkant van de ijsberg in kaart te brengen. Maar ik vraag me toch ook af wat hij hiermee bedoelt, zonder dat ik aan zijn woorden twijfel. Er is namelijk een groot verschil tussen praten over gevoelens en er daadwerkelijk mee naar de psycholoog trekken. Matic heeft misschien een andere definitie van praten over gevoelens. Een schouderklopje aan een jong talent geven staat in schril contrast met wat ik als sportpsycholoog probeer te doen. Dit alles neemt niet weg dat hij toegeeft dat spelers op het allerhoogste niveau over mentale twijfels spreken en dat is heel hoopgevend naar de toekomst toe.’
Een echte familieman
Ook in 2021 blijft het voor topsporters moeilijk om over hun mentale gezondheid te praten. Het is nog steeds een taboe en daar moet verandering in komen. ‘Ik weet niet waarom topsporters er moeite mee hebben. Ik zie elk jaar spelers die het mentaal moeilijk hebben. De grote druk in het voetbal helpt daar ook niet bij. Daarom ook dat mijn familie enorm belangrijk is voor mij. Als je een mooie en aangename familie hebt dan is alles net iets makkelijker’, zegt de Servische middenvelder.
Volgens Matic is het mentale het verschil tussen goede ploegen en topploegen. Dat is ook zo bij spelers. Goede spelers kunnen vaak heel goed voetballen, maar zijn niet constant genoeg in hun prestaties. Dat is bij bij topspelers wel het geval. Natuurlijk heb je kwaliteit nodig om op het hoogste niveau te spelen, maar het verschil tussen topteams en goede teams zit hem in het mentale. Topteams en topspelers slagen er altijd in om kwaliteiten optimaal te benutten. Elke wedstrijd weer.’
Positief blijven
Niet alleen de mentale gezondheid is belangrijk, maar ook de mentale weerbaarheid. Iedereen heeft ups en downs in zijn voetbalcarrière. Wanneer je in de put zit, moet je de kracht vanbinnen vinden om er terug uit te komen. Zonder mentale weerbaarheid hadden we misschien nooit gehoord van Nemanja Matic. ‘Door mijn mentale weerbaarheid heb ik de top bereikt. Nadat ik op mijn 16de werd weggestuurd bij Rode Ster nam ik een stap terug. Het was geen probleem voor mij om in de Servische derde klasse te spelen. Ik nam een stap terug, maar ik bleef vechten om terug aan de top komen en het is me ook gelukt. Ik ben altijd positief blijven denken. Als je negatief bent, wordt het alleen maar moeilijker. Ik geloofde er altijd in. Zelfs toen ik in de Servische derde klasse speelde. Dankzij mijn mentale kracht sta ik waar ik nu sta.’
Juiste puzzel zoeken
Er zullen altijd sporters zijn die het heel moeilijk hebben met de grote druk. Volgens Tim Koning zal de gewone mens die druk nooit begrijpen. ‘Dat is echt een onderschat fenomeen. Dat kan je ook het beste zien aan de hand van Twitter en andere sociale media. Je moet maar eens zien hoeveel negatieve reacties er zijn op bepaalde sporters.’ Hoe een sportpsycholoog een sporter kan helpen hangt af van persoon tot persoon. ‘Er zijn natuurlijk een paar theorieën en methodieken die ik in mijn “rugzakje” heb. Het is alsof je elke keer een nieuwe puzzel moet leggen. Ik bewandel nooit dezelfde route. Plezier en motivatie zijn misschien wel de twee belangrijkste basiselementen. Die twee moeten goed in balans zijn.’
Voor Matic komt daar nog een factor bij: het spelletje relativeren. ‘Uiteindelijk is voetbal een sport. Het is maar één van deel van je leven. Natuurlijk is er een bepaalde verantwoordelijkheid omdat miljoenen mensen kijken en supporteren, maar als de lichten van het stadion uitgaan, is het tijd voor familie.’
Tekst: Jens Jacobs, Laurens Van Aert en Strahinja Ristovic, foto: Дмитрий Голубович (CC BY-SA 3.0)
jensjacobs.com 
Geef een reactie